Chuyển đổi số giúp xuất bản vượt qua giới hạn của sách giấy, kiến tạo trải nghiệm tri thức đa chiều và sống động. Quá trình này cũng tạo đà cho ngành sách Việt Nam vươn mình hội nhập, vững vàng thực hiện sứ mệnh dẫn đường tri thức trong thời đại mới.
Giá trị ở trải nghiệm và tiện ích cho người đọc
Chuyển đổi số đang trở thành xu thế bao trùm, tác động mạnh mẽ đến ngành xuất bản toàn cầu. Theo báo cáo của Statista (năm 2023), doanh thu thị trường sách điện tử toàn cầu đạt 14,16 tỷ USD và dự kiến tăng lên 15,33 tỷ USD vào năm 2027, với hơn 1,1 tỷ người dùng thường xuyên. Nếu lĩnh vực xuất bản toàn cầu tham gia sâu vào quá trình chuyển đổi số thì các con số này có thể vượt xa dự kiến.
Tại Việt Nam, chuyển đổi số trong xuất bản được thúc đẩy mạnh mẽ theo chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, với mục tiêu 90% doanh nghiệp hoàn thành chuyển đổi số. Tính đến tháng 6/2025, tại Việt Nam có 28/57 nhà xuất bản tham gia xuất bản - phát hành sách điện tử, với doanh thu sách điện tử tăng trưởng 15%/năm.
Tại hội thảo khoa học quốc gia “Định hướng phát triển xuất bản Việt Nam trong kỷ nguyên số” ngày 10/10, TS. Trần Chí Đạt, Giám đốc, Tổng Biên tập Nhà xuất bản Khoa học - Công nghệ - Truyền thông nhận định, chuyển đổi số đã và đang trở thành động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới mô hình xuất bản, giúp tối ưu hóa quy trình, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại không chỉ giúp mở rộng khả năng sáng tạo, mà còn tạo điều kiện để sách tiếp cận bạn đọc nhanh chóng, đa dạng hơn. Nhờ đó, ngành xuất bản có cơ hội phát triển bền vững, bắt kịp xu thế toàn cầu và đáp ứng tốt hơn nhu cầu ngày càng cao của xã hội.
Ở khâu xuất bản, trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng để tự động hóa biên tập, kiểm tra lỗi, hỗ trợ dịch thuật và thậm chí sản xuất audiobook, giúp tối ưu hóa quy trình và nâng cao chất lượng. Nội dung sách được lưu trữ trong kho dữ liệu số, sẵn sàng tái sử dụng và chuyển đổi sang các định dạng khác và hỗ trợ công nghệ in theo yêu cầu (POD), giảm đáng kể chi phí tồn kho.
Về phát hành, mô hình đã chuyển từ truyền thống sang trực tuyến và đa kênh, cho phép tiếp cận độc giả mọi lúc mọi nơi và đa dạng hóa sản phẩm. Hoạt động xuất bản và phát hành từ chỗ tập trung vào sản phẩm hữu hình là sách sang hướng phát triển thành dịch vụ nội dung tri thức, trong đó giá trị cốt lõi không chỉ nằm ở vật chất, mà chủ yếu ở trải nghiệm và tiện ích mà bạn đọc được thụ hưởng.
Theo TS. Vũ Thùy Dương, Hội Xuất bản Việt Nam, với dân số trẻ, tỷ lệ sử dụng internet và smartphone cao, Việt Nam có tiềm năng phát triển mạnh mẽ thị trường nội dung số, đặc biệt là sách điện tử và sách nói. Sự phổ biến của mạng xã hội và video trực tuyến cho thấy nhu cầu tiêu thụ nội dung số đang gia tăng. Ngoài ra, xu hướng số hóa di sản tri thức và ứng dụng AI cũng mở ra cơ hội bảo tồn, khai thác kho nội dung tiếng Việt phong phú và giới thiệu văn hóa Việt Nam ra thế giới...
Hướng tới số hóa toàn diện và bền vững
PGS. TS. Vũ Trọng Lâm, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật cho rằng, từ năm 2020 đến nay, thực tiễn chuyển đổi số trong ngành xuất bản Việt Nam phản ánh một giai đoạn vận động mạnh mẽ, vừa mang tính thử nghiệm, vừa ghi nhận những bước tiến rõ rệt về nhận thức, thể chế, hạ tầng công nghệ và phương thức tổ chức hoạt động. Tuy nhiên, những thành tựu đó vẫn đi kèm không ít khó khăn, bất cập, cho thấy bức tranh chuyển đổi số của ngành xuất bản chưa đồng bộ, còn phân tầng rõ rệt giữa các nhóm đơn vị.
PGS.TS. Vũ Trọng Lâm chỉ ra thực tế: nhân lực số yếu và thiếu; chất lượng và chuẩn hóa dữ liệu xuất bản số còn bất cập. Mỗi nhà xuất bản sử dụng định dạng khác nhau (PDF, ePub, mobi, audio...), thiếu quy chuẩn thống nhất, gây khó khăn cho việc tích hợp vào cơ sở dữ liệu quốc gia. Việc bảo vệ bản quyền điện tử vẫn là bài toán nan giải, khi tình trạng chia sẻ, sao chép, đăng tải lậu diễn ra phổ biến. Điều này cho thấy hệ thống pháp lý và công cụ quản lý chưa theo kịp thực tế.
Bên cạnh đó, mô hình kinh doanh và thị trường sách số chưa bền vững. Giá sách điện tử thấp, chi phí đầu tư số hóa cao khiến nhà xuất bản khó tái đầu tư. Hạ tầng công nghệ toàn ngành còn phân tán, thiếu nền tảng và cơ sở dữ liệu liên thông dùng chung giữa các nhà xuất bản và cơ quan quản lý. Hệ thống định danh điện tử và cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất bản vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.
Đáng chú ý, hành lang pháp lý cho xuất bản số thiếu đồng bộ. Việc xác định phạm vi “xuất bản điện tử”, quy trình cấp phép, lưu chiểu, xử lý vi phạm trong không gian mạng còn nhiều khoảng trống. Một số quy định hiện hành trong Luật Xuất bản năm 2012 và các văn bản hướng dẫn đã bộc lộ hạn chế khi áp dụng với sản phẩm số, nhất là trong bối cảnh sự phát triển của AI, tự xuất bản (self-publishing) và nền tảng xuyên biên giới…
Nhấn mạnh chức năng kép của xuất bản, vừa là hoạt động tư tưởng, văn hóa, vừa là một ngành kinh tế - công nghệ, GS.TS. Đinh Xuân Dũng, nguyên Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, Phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương lưu ý, chuyển đổi số phải giúp củng cố cả hai chức năng này. Ngành xuất bản Việt Nam cần chuyển mạnh sang môi trường công nghệ - thương mại để thực sự lớn mạnh, đáp ứng đòi hỏi của tình hình mới và sớm hội nhập vào dòng chảy xuất bản thế giới.
Khẳng định định hướng phát triển gắn với yêu cầu giữ vững định hướng chính trị - tư tưởng, PGS.TS. Vũ Trọng Lâm đề xuất, tiếp tục hoàn thiện thể chế, xây dựng hạ tầng dữ liệu liên thông, phát triển đội ngũ nhân lực số và đổi mới mô hình xuất bản - phát hành - lưu trữ điện tử, xây dựng văn hóa số… Đây sẽ là những điều kiện tiên quyết để ngành xuất bản Việt Nam bước sang giai đoạn số hóa toàn diện và bền vững.
Nguồn: https://daibieunhandan.vn/chuyen-doi-so-khong-gian-rong-mo-cho-xuat-ban-10390029.html